Marzena Hinca, dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kościerzynie: w całej Polsce brakuje rodzin zastępczych || ROZMOWA

Ile dzieci w powiecie kościerskim obecnie czeka na umieszczenie w rodzinach zastępczych?
Na dzień sporządzania informacji na umieszczenie w pieczy zastępczej (rodzinnej i instytucjonalnej) czeka 15 dzieci.

Gdzie czekają (pogotowie opiekuńcze itp.)?
Dzieci przebywają z rodzicami biologicznymi, nie są zabezpieczone.

Ile jest funkcjonujących obecnie rodzin zastępczych w powiecie kościerskim?
Na terenie powiatu kościerskiego obecnie funkcjonuje 55 rodzinnej pieczy zastępczej w tym: 5 rodzin zastępczych zawodowych różnego typu w tym: trzy rodziny zastępcze zawodowe (3 i więcej dzieci), jedna rodzina zastępcza specjalistyczna, jedna rodzina - Pogotowie Rodzinne, pięć Rodzinnych Domów Dziecka, siedemnaście rodzin zastępczych niezawodowych, dwadzieścia pięć rodzin zastępczych spokrewnionych.

Ile dzieci jest w tych rodzinach?
Łącznie w 55 formach rodzinnej pieczy zastępczej na terenie powiatu kościerskiego przebywa 114 dzieci. Brak kandydatów na rodziny zastępcze i rdd jest problemem ogólnopolskim. Problem z zabezpieczaniem dzieci w naszym powiecie związany jest ze znacznym spadkiem ilości rodzin zastępczych w stosunku do liczby umieszczanych dzieci. W 2022 roku w Polsce nastąpił całkowity impas w tej kwestii, gdzie główną przyczynę upatrujemy w trwającej pandemii i trwającej prawie przez 1,5 roku izolacji społecznej.

W takim razie proszę powiedzieć, dlaczego coraz trudniej jest pozyskać kandydatów na rodziny zastępcze?
Na brak decyzji o pozostaniu rodziną zastępczą wpływa w naszej ocenie kilka czynników:

• - zmiana stylu życia młodego pokolenia (komercjalizm, inne priorytety),
• - obawa przed porażką wychowawczą (występujące u dzieci różne problemy związane z doznaniem traumy czy wyzwania XXI w. w wychowaniu dziecka, nastolatka),
• - mała społeczna znajomość tematu,
• - społeczna stygmatyzacja rodzin zastępczych i dzieci z tych rodzin,
• - niejednokrotnie „zły” przekaz medialny,
• - panująca w 2020/2021 pandemia i z tym związana izolacja społeczna.

Z jakimi problemami spotykają się rodziny zastępcze?
Z wieloma, od codziennych życiowych spraw po bardzo skomplikowane, wymagające dużej wiedzy, kompetencji i otwartości na przyjęcie profesjonalnej pomocy. Dużo dzieci przed zmianą środowiska nie było odpowiednio wspieranych w swoich pierwotnych rodzinach. Gdy były małe, niedostatecznie lub całkowicie były zaniedbywane na poziomie rozwoju fizycznego, umysłowego czy społecznego, przez co występują opóźnienia rozwojowe, edukacyjne. Wielokrotnie do rodzin zastępczych trafiają dzieci z rodzin wykluczonych społeczne, po wielu złych przeżyciach. Trafiając do bezpiecznej rodziny zastępczej, dziecko zaczyna patrzeć na sytuację w nowej rodzinie przez pryzmat wcześniejszych doświadczeń. Rodzice zastępczy są postrzegani w roli pierwszych rodziców, a dziecko odtwarza swoje dawne doświadczenia z rodzicami zastępczymi. Małoletni przenoszą na nich uczucia, doświadczenia, urazy, których doznali od swoich biologicznych rodziców. Zostając rodziną zastępczą, trzeba mieć świadomość tego, że dzieci umieszczane w pieczy zastępczej często potrzebują więcej empatii, opieki, uwagi i cierpliwości niż inne dzieci np. własne, a to rodzi niekiedy konflikty między członkami. Rodzina zastępcza musi zdawać sobie sprawę z ich dotychczasowych doświadczeń, traum, lęków i agresji, są niekiedy myleni z byłymi rodzicami. Złość i bunt dziecka często jest przenoszony na nowych opiekunów np. oskarżając swoich przybranych rodziców o rzeczy i czyny, których nigdy nie zrobili. Opierając się na wcześniejszych doświadczeniach życiowych, dzieci nie potrafią dostrzec podstawowych zasad, wartości i norm. Zaniedbane dzieci nie mają poczucia dystansu i bliskości. Ciężko im zrozumieć, czym jest bliskość emocjonalna. Opiekunowie zastępczy muszą pracować pod presją opinii społecznej, muszą się borykać z różnymi wyzwaniami i trudnymi rozmowami. Nauczyciele nie zawsze rozumieją, że dziecko nie poprawi swoich ocen po krótkim czasie przebywania w nowym środowisku, lekarze często obwiniają rodziców zastępczych o niedopatrzenia, wady rozwojowe dziecka, które powstały w trakcie ciąży lub zaraz po porodzie. Niejednokrotnie deklaratywna postawa rodziców biologicznych o chęci przejęcia z powrotem opieki nad dzieci przeradza się w „wojnę” z rodzicami zastępczymi. Złość, frustracja rodziców biologicznych najczęściej jest przekierowywana na rodziny zastępcze. Bycie rodziną zastępczą to powołanie i ciężka, codzienna praca, która wymaga chęci otwarcia się na nowe doświadczenia i stawienia czoła zmianom. Codzienność rodziny zastępczej to nie tylko radość z osiągnięć i postępów podopiecznych, ale także sytuacje, które mogą wywoływać poczucie rozczarowania i porażki.

Na jaką pomoc mogą liczyć?
Każda rodzina zastępcza, niezależnie od rodzaju i formy, może korzystać z pomocy PCPR - jako organizatora pieczy zastępczej poprzez wsparcie: psychologiczne, pedagogiczne, terapeutyczne, medyczne (lekarza psychiatry), prawne czy pomoc koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Dla rodziców zastępczych oferowana jest pomoc w uczestnictwie grupy wsparcia, warsztatów, szkoleń. Dzieci obejmowane są również dodatkową pomocą w zależności od występujących problemów. PCPR oferuje również spotkania integracyjne, warsztaty. Rodzina zastępcza otrzymuje pomoc finansową na bieżące utrzymanie dziecka, a rodziny zawodowe otrzymują wynagrodzenie za wykonywaną pracę oraz również inną dodatkową finansową pomoc w związku z pełnieniem odpowiedniej formy pieczy zastępczej.

Czy zdarzyło się, aby ktoś zrezygnował z pełnienia tej roli? Z jakich powodów?
Na przestrzeni wielu lat w naszym powiecie zdarzyło się, iż kilka rodzin zrezygnowało z pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Były to różne powody, od wystąpienia choroby, zmiany miejsca zamieszkania, poczucia nieradzenia sobie z rolą i obowiązkami.

Czy zdarzyło się z kolei, że to PCPR po jakimś czasie współpracy musiał rozwiązać rodzinę zastępczą. W jakich sytuacjach się to zdarzało?
Tak. PCPR miał kilka przypadków, kiedy zakończono współpracę z rodzinami zastępczymi. Powodem rozwiązania współpracy były zaniedbania w wykonywaniu obowiązków przez osoby pełniące funkcję rodziny zastępczej oraz problemy osobiste osób tworzących rodzinę zastępczą.

Proszę powiedzieć, jakie zatem są plusy bycia rodziną zastępczą?
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej jest dla rodzin misją i powołaniem, ale też pracą zawodową, w której można spełniać swoje pasje i wykorzystywać kwalifikacje. Bycie rodzicem zastępczym jest trudne i bardzo odpowiedzialne, ale daje mnóstwo satysfakcji i dumy z pełnionej roli. Największą nagrodą jest uśmiech dziecka i przemiana, jaka w nim zachodzi oraz nawiązane więzi z rodziną zastępczą nawet po opuszczeniu rodziny jako dorosła osoba. Tratowanie przez dzieci rodziny zastępczej jako tej najważniejszej.

Jak obecnie wygląda weryfikacja kandydatów do bycia rodziną zastępczą?
Należy zaznaczyć, że szkolenie kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe, zawodowe i rdd są nieodpłatne, organizowane przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej lub prowadzonego przez ośrodek adopcyjny na podstawie programu zatwierdzonego przez właściwego ministra ds. rodziny. Osoby ubiegające się o pełnienie funkcji rodziny zastępczej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka zgłaszają gotowość u pracowników zespołu ds. rodzinnej pieczy zastępczej. Następnie proponuje się kandydatom rozmowę wstępną najczęściej w ich miejscu zamieszkania. W czasie takiego spotkania pracownicy udzielają informacji dotyczących procedury kwalifikowania, warunków stawianych kandydatom oraz specyfiki funkcjonowania rodzin zastępczych, możliwości wsparcia oraz trudności, na które mogą natrafić w trakcie pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Kandydaci są informowani o zasadach szkolenia oraz wymaganych dokumentach, jakie zobowiązani są złożyć. Po złożeniu deklaracji i kompletu niezbędnej dokumentacji oraz wizyty w miejscu zamieszkania kandydaci przechodzą badanie psychologiczne, na podstawie którego jest wydawana opinia o kandydatach w zakresie motywacji i predyspozycji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Po uzyskaniu pozytywnej opinii, kandydaci otrzymują kwalifikację do szkolenia. Kandydaci muszą na koniec szkolenia odbyć 10 godzin praktyki w rodzinie zastępczej lub RDD. Po pozytywnym ukończeniu szkolenia, organizator rodzinnej pieczy zastępczej właściwy według miejsca zamieszkania kandydatów, wydaje kwalifikacje rodzinie do pełnienia funkcji rodziny zastępczej.

Czy rodzinami zastępczymi częściej zostają osoby spokrewnione z dziećmi czy obce?
Założenia przy zabezpieczaniu dzieci w pieczy zastępczej wskazują na potrzebę i dobro dziecka o umieszczaniu go w rodzinach spokrewnionych lub osobie powinowatej. W ostatnich latach zdecydowana część dzieci trafiała do rodzin spokrewnionych lub powinowatych. Na obecną chwilę kształtuje się to w granicach 50 procent.

Czy zdarzało, że rodzina zastępcza decydowała się na adopcję?
Tak, w naszym powiecie w ostatnich latach mamy przypadki adopcji przez rodziny zastępcze.

Czy istotne jest dbanie o dobre kontakty z rodziną biologiczną. Czy wręcz przeciwnie? Dziecko może powinno się odciąć od przeszłości?
W sytuacji gdy kontakty nie zostały ograniczone przez sąd, niezależnie czy rodzice mają ograniczoną władzę rodzicielską, czy władza została im zawieszona, mają prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sposób utrzymywania kontaktów zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są wspólnie określane przez rodziców dziecka i opiekunów prowadzących rodzinę zastępczą/rdd, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę zdanie dziecka, rozsądne życzenia rodziców i możliwości organizacyjne rodziny zastępczej. Jeżeli występują trudności w porozumieniu się w sprawie kontaktów, kwestię tę rozstrzyga sąd. Kontakty odbywają się w miejscu zamieszkania rodziny zastępczej, w neutralnym miejscu lub w budynku PCPR. Wszystko zależy od postawy i zachowania rodziców biologicznych. Z założenia kontakty powinny być utrzymywane w celu utrzymania więzi emocjonalnych dziecka z rodzicami biologicznymi. Niestety, praktyka pokazuje, że chęci rodziców biologicznych jest w większości przypadków deklaratywna. Niestety, to bardzo źle wpływa na prawidłowy rozwój dziecka, które oczekuje tych spotkań i czuje się wtedy porzucone. Dobre lub poprawne relacje między dorosłymi ma również znaczący wpływ na dziecko i jego pobyt w rodzinie zastępczej. Niestety nie zawsze jest to możliwe, a praktyka pokazuje, że w większości przypadków to pracownicy PCPR, OPS czy rodziny zastępcze próbują utrzymywać te kontakty, aniżeli sami rodzice biologiczni. Jest to przykre, ale nie nam oceniać postawy rodziców.